rituelen

Deze blog heeft als ondertitel: “Ruimte maken voor de monnik in mijzelf”. Ik onderzoek hoe de kloostertraditie mij kan inspireren bij de invulling van mijn leven en werken. Een monnik leidt zijn leven vanuit een bepaalde levenshouding. Hij heeft bepaalde waarden die zijn leven mede vormgeven. Deel van het proces van ruimte maken voor de monnik in mijzelf is onderzoeken, waar mijn eigen waarden overeenkomen met die van een monnik. En welke monastieke waarden zijn mij op dit moment niet eigen, maar kan ik aannemen in mijn eigen leven omdat ze mij raken en bij mij passen? Er is veel geschreven over de betekenis die monastieke waarden kunnen hebben in het leven van jou en mij. Bijvoorbeeld door de Duitse benedictijner monnik en veelschrijver Anselm Grün, door Wil Derkse met zijn boek Een levensregel voor beginners of door Ton Roumen – een Nederlandse theoloog die veel mensen begeleidt in hun zoektocht naar zin en heling op hun levensweg door bijv. retraites te organiseren en boeken te schrijven zoals De moderne mens als mysticus. In enkele bijdragen ga ik in op monastieke waarden die in mijn leven belangrijk (kunnen) zijn. Allereerst de rituelen.

Ik ben iemand die gevoelig is voor de kracht van rituelen. Bijvoorbeeld een uitvaart of crematie ontroert mij altijd erg. Dat heeft natuurlijk zeker te maken met het verlies, maar ook met het rituele karakter van de situatie: de verbondenheid met mensen die erbij aanwezig zijn, bepaalde handelingen die in een bepaalde volgorde worden gedaan, de gezamenlijke aandacht op de overledene en zijn of haar leven, bloemen en kaarsen. De katholieke kerk is rijk aan rituelen, rijker dan de protestantse die veel rituelen heeft afgeschaft of versoberd. Dit rituele karakter is een voorname reden waarom ik mij wil aansluiten bij de katholieke kerk en niet bij een protestantse, hoeveel vriendelijker voor homo’s bijv. de remonstranten ook zijn. Een hoogtepunt van de katholieke rituelen of liturgie vormt voor mij de eucharistieviering, het delen van wijn en brood in nagedachtenis aan het Laatste Avondmaal en de kruisiging en wederopstanding van Jezus. In contemplatieve kloosters wordt de eucharistie vaak dagelijks gevierd, in andere een of twee keer per week. Het is al enkele keren gebeurd dat ik door de eucharistieviering zeer geraakt werd: tot tranen geroerd en sterk verbonden met de mensen om mij heen en (soms) met het goddelijke.

In 1993 publiceerde de Nederlandse sjamaan Daan van Kampenhout bij uitgeverij Bres een boek met als titel Rituelen. Essentie, uitvoering en begeleiding. Hij schrijft (p. 15-16): “Je kunt de uiterlijke aspecten van rituelen vrij gemakkelijk benoemen. Daaronder vallen bijvoorbeeld de kleren die je speciaal aantrekt, de wierook, salie of kaarsen die je brandt, de woorden die je uitspreekt, de muziek die klinkt, de klanken die je zingt, de handelingen die je uitvoert. De essentie van een ritueel is echter niet in de uiterlijkheden te vinden. De essentie zit in de beleving ervan. Een ritueel is een brandpunt in de tijd, waarbij je je concentratie aanwendt om iets teweeg te brengen of intens te ervaren. (…) De essentie van welk ritueel dan ook is uiteindelijk verbinding. (…) Je verbindt jezelf met de wereld binnen in je en de wereld om je heen. De verbinding is de ware essentie van het ritueel, als je geen verbintenis tot stand weet te brengen heeft een ritueel geen kracht.” In alle opzichten herken ik deze beschrijving. De uiterlijkheden vind je allemaal terug in de liturgie van de eucharistie, maar veel daarvan heb ik bijv. ook gebruikt, toen ik mijn eigen ritueel ontwierp om afscheid te nemen van mijn plannen voor een eigen praktijk. Ook de concentratie is een noodzakelijke voorwaarde: een priester die voorgaat in de eucharistieviering omdat het nu eenmaal zijn werk is, maakt bij mij weinig los in tegenstelling tot een geconcentreerde en bezielde voorganger. En dat verbondenheid de essentie is, heb ik hierboven natuurlijk ook aangegeven.

Monniken – zeker contemplatieven zoals benedictijnen en trappisten – leiden een leven dat in hoge mate geritualiseerd is, met een vaste dagindeling, vaste gebedstijden met hun eigen liturgie, een dagelijkse eucharistieviering… Ik voel mij thuis bij dat rituele; het ontspant mij aanzienlijk beter en maakt mij veel rustiger dan ons gebruikelijke leven, waarbij je vrijwel permanent (al of niet door de maatschappij gedwongen) moet kiezen. Een iets ritueler leven zou mij dus goed doen. Maar dan moet ik natuurlijk mijn vaste dagritme wel volhouden…..